Feest van het dieptepunt

In de bloedige warmte van de kotten,
wie durft nog te lezen?
En wie durft
in het splinterveld van de ondergaande zon,
tijdens de vloed van de hemel en
de eb van de aarde nog
op reis te gaan, waar ook heen?

Wie durft
met de ogen dicht stil te houden op het dieptepunt,
daar
waar zich altijd nog weer
een laatste wuiven voordoet,
een dak,
een beeldschoon gelaat of desnoods een hand,
een hoofdknik, handgebaar?

Wie durft zich met een
gerust hart weg te laten zinken in
de droom die over het bittere leed der kinderjaren heenspoelt
en de zee als een
handkom water naar je gezicht tilt?

Vertaling: Erika Dedinszky

Beluister dit gedicht in het Hongaars.
Stem: Siebren Ruijg

Ontdek dit gedicht in een minuut

Op het dieptepunt lijkt er weinig te vieren. János Pilinszky vraagt zich af of dat wel klopt. Waar kan je dan nog steun en troost vinden? Als teksten of reizen geen soelaas bieden, en het water je aan de lippen staat? Antwoorden lijkt hij niet te geven, maar de titel geeft wellicht aan dat de situatie niet uitzichtloos is. Een dieptepunt kan ook gevierd worden, want de enige weg is omhoog.

Meer weten? Je kunt op deze website het gedicht beluisteren, je verdiepen in de totstandkoming en de maker en ontdekken wat Leidenaren ervan vinden.

János Pilinszky

Boedapest 1921 - 1981

János Pilinszky wordt soms gezien als atypische Hongaarse dichter omdat hij geen bloemrijke taal gebruikt, maar juist een sobere stijl hanteert. Die wordt onder andere toegeschreven aan zijn oorlogservaringen. Pilinszky diende tijdens de Tweede Wereldoorlog in het Hongaarse leger en was aan het eind van de oorlog betrokken bij de bevrijding van meerdere concentratiekampen. Die ervaring liet hem nooit meer los.

Dichter

Pilinszky groeide op in een intellectueel gezin. Hij schreef zijn eerste gedichten rond 1938, maar publiceerde pas na de oorlog zijn eerste werk. Zijn ster rees snel, en in de jaren 1950 was hij uitgegroeid tot een van de bekendste Hongaarse dichters en had hij meerdere prijzen op zijn naam staan. Hoewel het communistische regime hem beperkingen oplegde, werd hij in de volgende decennia ook in het buitenland bekend. Bij zijn overlijden, als gevolg van een hartaanval, was hij uitgegroeid tot de meest prominente Hongaarse dichter van na de oorlog.

Waar gaat dit gedicht over?

In A mélypont ünnepélye (Feest van het dieptepunt) stelt de dichter de vraag wie er nog durft te dromen, nog hoop durft te hebben als hij op het absolute dieptepunt is aanbeland.

Dieptepunt

Pilinszky’s poëzie staat bekend om de vele impliciete verwijzingen naar de oorlog en religie.
Mogelijk is ook dit gedicht gebaseerd op zijn eigen oorlogservaringen. De ‘bloedige warmte van de kotten’ roept het beeld op van de ovens van de concentratiekampen, waarin de slachtoffers van de nazi’s werden verbrand. Wie kan, met in het achterhoofd die verschrikkingen, de Bijbel nog lezen en erin geloven? Waar kan je nog troost vinden?

De weg omhoog

Eenmaal op het laagste punt aangekomen, is de enige weg omhoog. Het woord ‘feest’ in de titel kan ook worden vertaald als 'viering' of 'ceremonie', oftewel: iets waarmee mensen zin geven aan hun leven. De dichter noemt allerlei gedragingen op die in het licht van het dieptepunt zinloos lijken, maar toch kunnen bijdragen aan de weg omhoog.

Ontstaan van dit gedicht

János Pilinszky publiceerde dit gedicht in 1972. Over het ontstaan en zijn werkwijze is maar weinig bekend. Waarschijnlijk werkte hij er meerdere jaren aan en bleef hij er voortdurend aan schaven.

Ik heb een verhaal bij dit gedicht

Heeft dit gedicht een speciale betekenis voor jou? Herinner je nog wanneer je het voor het eerst hoorde bijvoorbeeld? Of ben je het ooit ergens onverwachts tegengekomen? Laat het ons weten op muurgedichten@taalmuseum.nl! We voegen jouw verhaal graag toe aan deze website.

János Pilinszky in Leiden

Foto: Anoesjka Minnaard

Dit muurgedicht is onthuld op 27 november 2004 aan de Rijnsburgerweg 144, hoek Lijsterstraat. Het was het 97e muurgedicht dat door Stichting TEGEN-BEELD werd gerealiseerd en werd onthuld door Gábor Szentvány, de ambassadeur van Hongarije, in gezelschap van zijn cultureel attaché. Daarbij werd gewezen op de toetreding van het land tot de Europese Unie eerder dat jaar.

Vormgeving

Het gedicht staat uiteraard in het Hongaars op de muur. Op de muur daartegenover is het ook te vinden in de Nederlandse vertaling. Er is een klein verschil in typografie en kleurgebruik. Het grote vlak met twee kleine randen in andere kleur daaronder, wekt de indruk dat we kijken naar een stapeltje papier waarvan de bovenste velletjes scheef op elkaar liggen.

Foto: Siebren Ruijg

Wist je dat?

• Sommige gedichten van Pilinszky zijn op muziek gezet en uitgevoerd, waaronder KZ-oratórium (Oratorium voor een concentratiekamp).
   
• Zijn poëzie wordt wel eens vergeleken met die van Gerrit Achterberg. Toevallig is in deze wijk ook een muurgedicht van Achterberg te vinden, Kleine ode aan het water.
   

A mélypont ünnepélye

Az ólak véres melegében
ki mer olvasni?
És ki mer
a lemen? nap szálkamezejében,
az ég dagálya és
a föld apálya idején
útrakelni, akárhová?

Ki mer
csukott szemmel megállani
ama mélyponton,
ott, ahol
mindíg akad egy utolsó legyintés,
háztet,
gyönyörü arc, vagy akár
egyetlen kéz, fejbólintás, kézmozdulat?

Ki tud
nyugodt szívvel belesimúlni
az álomba, mely túlcsap a gyerekkor
keservein s a tengert
marék vízként arcához emeli

The nadir celebrated

In the bloody heat of the sties
who dares read?
And in the splintered field
of the setting sun,
at earth's ebb
and sky's flow,
who dares set off - anywhere?

Who dares
stand still, eyes closed,
at the nadir,
at the point where
there will always be a last flailing wave,
a roof,
a beautiful face, or even
a single hand, nod, movement of the hand?

Who can
ease himself into sleep
with a satisfied heart,
into sleep that splashes beyond
the bitterness of childhood
and lifts the sea to his face
like a fistful of water?

Translation: Peter Sherwood

Meer weten?

Dit lemma is geschreven door het Taalmuseum in samenwerking met Siebren Ruijg. De vertaling naar het Engels is gemaakt door Emma Knapper. Er is gebruik gemaakt van de volgende bronnen:

• János Pilinszky, Szálkák [Splinters] (1972).
• Idem, Krater (Vianen: Kwadraat 1984), ingeleid, gekozen en vertaald door Erika Dedinszky.
• Het gedicht, voorgedragen door György Orbán op YouTube.
• Achtergrondinformatie over dit gedicht en János Pilinszky in deze blogpost online.
• Biografische gegevens over János Pilinszky via deze website.