Soms heb ik...

Soms heb ik gelukkige gedachten,
Gedachten, plotseling gelukkig, in gedachten
En in de woorden waar ze zich vanzelf in losmaken...

Na het schrijven, lees ik…
Waarom heb ik dit geschreven?
Waar heb ik dit vandaan gehaald?
Van waar is dit tot mij gekomen? Dit is beter
dan ikzelf…
Zouden wij op deze wereld niets dan pennen
zijn met inkt
Waarmee iemand waarachtig schrijft wat wij
hier krassen?…

Vertaling: August Willemsen

Beluister dit gedicht in het Portugees.
Stem: João Carvalho

Ontdek dit gedicht in 1 minuut

Is er wel zoiets als oorspronkelijk werk, of is alles wat gemaakt wordt een verwijzing naar of geïnspireerd op iets anders? In dit gedicht stelt Álvaro de Campos de vraag waar inspiratie vandaan komt. Zijn de fraaie verzen die hij schreef wel echt van hem? Die vraag was in dit geval bijzonder relevant, want Álvaro de Campos bestond alleen in het hoofd van Fernando Pessoa. Die verzon meerdere schrijverspersoonlijkheden, met ieder een eigen schrijfstijl.

Meer weten? Je kunt op deze website het gedicht beluisteren, je verdiepen in de totstandkoming en de maker en ontdekken wat Leidenaren ervan vinden.

Álvaro de Campos, heteroniem van Fernando Pessoa

Tavira 1890

De Portugese schrijver Fernando Pessoa (1888 - 1935) had meerdere fictieve schrijverspersoonlijkheden, elk met een eigen stijl en karakter. Zo was Alberto Caeiro een positivist en Ricardo Reis een egocentrische genotzoeker. Zijn derde bekende heteroniem, Álvaro de Campos, werd volgens Pessoa in oktober 1890 geboren in de havenstad Tavira, in de Algarve. Hij zou zijn opgeleid als ingenieur en in de scheepsbouw terecht zijn gekomen. Terwijl Pessoa zelf zijn geboortestad Lissabon nauwelijks nog verliet, reisde Álvaro de Campos de wereld over. Mede daardoor was dit heteroniem waarschijnlijk Pessoa’s favoriet. Zijn werk is in ieder geval het meest levendig van de drie.

Fernando Pessoa

De eerste jaren schreef Fernando Pessoa in het Engels, pas later in het Portugees. Op zijn vijfde was namelijk zijn vader overleden, en kort daarna ook zijn jongere broertje. Zijn moeder hertrouwde toen met de consul van Portugal in Durban, Zuid-Afrika. Hij haalde daar zijn middelbareschooldiploma en verhuisde op zijn zeventiende weer naar zijn geboorteland. Pessoa sprak inmiddels vloeiend Engels, Frans en Portugees en ging werken als freelance vertaler. Hij had een sobere levensstijl en werkte maar twee dagen per week; de rest van de tijd bracht hij door in cafés of thuis, vaak met de pen in de hand.

Wereldberoemd

Pessoa ambieerde een wereldberoemd schrijver te worden. Tijdens zijn leven lukte dat hem niet; slechts een klein aantal van zijn gedichten verscheen toen in boekvorm. Na zijn dood troffen zijn erven een kist aan met een kleine 30.000 bladzijden: verhalen en vooral veel gedichten, geschreven door tientallen heteroniemen. Inmiddels wordt Pessoa gezien als de belangrijkste Portugese dichter van de 20ste eeuw. Zijn invloed is zowel in Portugal als in Brazilië groot.

Waar gaat dit gedicht over?

Dit gedicht gaat over het schrijverschap. Álvaro de Campos beschouwt zijn eigen werk en vraagt zich af of het wel geheel van hem is. Hij ervaart namelijk afstand, alsof hij er zelf niet echt bij was toen de woorden op papier werden gezet. Kwam de inspiratie wel uit hemzelf? Of was hij eigenlijk een pion, een doorgeefluik?

Schrijverspersoonlijkheid

Dat Álvaro de Campos zich dit afvraagt, lijkt terecht: hij bestond zelf namelijk alleen in het hoofd van Fernando Pessoa. Door zich voor te doen als De Campos nam Pessoa een andere identiteit aan, waarin hij wezenlijk andere gedichten kon schrijven. Waar kwam dan precies de inspiratie vandaan? Het is iets dat iedere schrijver zich weleens afvraagt, en Pessoa waarschijnlijk regelmatig.

Ontstaan van het gedicht

Álvaro de Campos schreef dit gedicht op 18 december 1934, een klein jaar voor de dood van zijn ‘bedenker’ Fernando Pessoa. Eerder dat jaar verscheen onder Pessoa's eigen naam de dichtbundel Mensagem ('Boodschap'), waarin hij in 44 gedichten de Portugese geschiedenis onder de loep nam.

Ik heb een verhaal bij dit gedicht

Heeft dit gedicht een speciale betekenis voor jou? Herinner je nog wanneer je het voor het eerst hoorde bijvoorbeeld? Of ben je het ooit ergens onverwachts tegengekomen? Laat het ons weten op muurgedichten@taalmuseum.nl! We voegen jouw verhaal graag toe aan deze website.

Álvaro de Campos in Leiden

Foto: Inge Harsten

Het gedicht Às vezes… is sinds 1993 te vinden aan de Vliet 46, op de hoek Kampersteeg in Leiden. Het was het 15e muurgedicht dat door Stichting TEGEN-BEELD werd gerealiseerd.

Citaten

Ik heb meer dan één ziel, meer ikken dan ikzelf.

Ricardo Reis, een van de heteroniemen van Fernando Pessoa

Wist je dat?

In Tavira, de geboortestad van het heteroniem Álvaro de Campos, zijn tien muurgedichten van hem te vinden.
Een schrijver neemt een pseudoniem aan als hij of zij onder een andere naam publiceert. Een heteroniem gaat verder. Dan kleeft er ook een persoonlijkheid aan de naam.
Álvaro de Campos schreef ook Notas para Recordação do meu Mestre Caeiro (Aantekeningen ter nagedachtenis aan mijn meester Caeiro) als afscheid van een ander heteroniem, Alberto Caeiro. Het is de enige tekst waarin sprake is van een ontmoeting tussen de drie belangrijkste heteroniemen Caeiro, Reis, De Campos en Pessoa zelf.

Às vezes...

Às vezes tenho idéias felizes,
Idéias subitamente felizes, em idéias
E nas palavras em que naturalmente se despegam...

Depois de escrever, leio...
Por que escrevi isto?
Onde fui buscar isto?
De onde me veio isto? Isto é melhor
do que eu...
Seremos nós neste mundo apenas canetas
com tinta
Com que alguém escreve a valer o que nós
aqui traçamos?...

At times I have...

At times I have happy ideas,
Ideas suddenly happy, in among ideas
And the words in which they naturally shake free ...

After writing, I read ...
What made me write that?
Where have I been to find that?
Where did that come to me from? It is better than
me ...
Shall we have been, in the world, at the most, pen
and ink
With which somebody writes properly what we here
jot?...

Translation: J. Griffin

Meer weten?

Dit lemma is geschreven door het Taalmuseum. De vertaling naar het Engels is gemaakt door Emma Knapper. Er is gebruik gemaakt van de volgende bronnen: