Over de blues

Als iemand je zou vragen
wie deze woorden schreef
zeg hem dan
dat ik het was
dat ik hier langskwam
om me heen keek
en verder ging.

Beluister dit gedicht in het Baskisch.
Stem: Leticia Pablos Robles

Ontdek dit gedicht in een minuut

Bi blueri buruz is een muzikale ode aan het Baskisch. Sarasola combineert zijn passie voor muziek met de wens de Baskische taal meer op de kaart te zetten. Wie in 1969 naar de status van het Baskisch keek, kreeg snel de blues: onderwijs in die taal was verboden, publicaties werden ontmoedigd. Sarasolas blues is gericht op de toekomst. Die zou hij zelf mede vormgeven: zijn jarenlange inspanningen droegen bij aan herwaardering van deze taal.

Meer weten? Je kunt op deze website het gedicht beluisteren, je verdiepen in de totstandkoming en de maker en ontdekken wat Leidenaren ervan vinden.

Ibon Sarasola

San Sebastian, 1946

Ibon Sarasola groeide op in San Sebastian, in het Baskisch Donostia genaamd. Hij is schrijver, dichter, taalkundige en hoogleraar Baskische taal en cultuur.

Werk

De strijd voor erkenning en bevordering van de Baskische taal, het Euskara, loopt als een rode draad door de carrière van Sarasola. Hij was vanaf de jaren 1970 een van de drijvende krachten achter het wetenschappelijke Baskische woordenboek en is sinds 1988 lid van de Academie van de Baskische taal. Ook publiceerde hij over lexicografie, dialectologie en de geschiedenis van de Baskische literatuur, waaronder poëzie, essays en vertellingen.

Visie

Sarasola publiceerde in 2017 Bitakora kaiera, een essay waarin hij zijn visie deelde op het verleden, het heden en vooral de toekomst van de Baskische taal. Sarasola erkende dat het vermoeiend en ijdel is om vast te houden aan ideeën uit het verleden wanneer de omgeving verandert. 'Toen we de taal verenigden, waren we een kleine, zeer gedisciplineerde groep, die werkte onder het juk van een dictatuur die een einde wilde maken aan de Baskische taal. Deze ideeën moeten we loslaten.'

Passie

Naast zijn passie voor het Baskisch is Sarasola een muziekliefhebber. In zijn werk verwerkt hij dan ook vaak muzikale invloeden. Uiteenlopende verschillende muziekstijlen symboliseren vaak de veelzijdigheid van een tijdperk. Zijn werk is doorgaans experimenteel van aard.

Waar gaat dit gedicht over?

Sarasola steekt zijn gedichten vaak in een muzikaal jasje. Ook in dit geval heeft hij ervoor gekozen zijn gedicht een ‘muzikale’ titel te geven: Over de blues. De blues ontstond op de Amerikaanse plantages, als muziek van de onderdrukten. Ook kenmerkt de blues zich door de melancholische toon en inhoud. Dat gevoel spreekt ook uit dit gedicht. Het ligt niet voor de hand dat de jonge twintiger Sarasola al sterk melancholisch in het leven stond. De blues heeft eerder betrekking op het Baskische zelfbewustzijn, waarvoor weinig ruimte bestond.

Poëzie als muziek

De meeste bluesnummers volgen een vast akkoordenschema. Sarasola heeft zich daardoor laten inspireren; het gedicht leest als een bluesnummer. Het heeft ook ongeveer dezelfde opbouw. Hij werpt een vraag op, varieert met het antwoord en sluit af met een twist: joan egin nintzela, 'ik ging verder'. Die twist is juist niet melancholisch, maar gericht op de toekomst. Het is dan ook een blues met een knipoog. Hou niet te veel vast aan het verleden; ga door en volg je eigen pad, lijkt de conclusie.

Verleden en toekomst

De Baskische taal was in 1969 weliswaar eeuwenoud, maar tegelijkertijd in veel opzichten nog onontgonnen terrein. Wetenschappelijk onderzoek stond nog in de kinderschoenen, een wetenschappelijk woordenboek bestond nog niet, er waren veel lokale verschillen en geen duidelijke Baskische standaardtaal. 'Een Baskische schrijver voelt zich soms de eerste die de verse sneeuw betreedt,' stelde schrijver Harkaitz Cano in 2015. 'Het is misschien moeilijker om je er een weg doorheen te banen, maar het feit dat je iets aan het creëren bent en je eigen voetafdrukken achterlaat, jouw pad en traditie, kan ongelooflijk spannend en verfrissend zijn.' Die gedachte moet Sarasola ook hebben gehad toen hij dit gedicht schreef.

Ontstaan van het gedicht

Van 1936 tot aan zijn dood in 1975 regeerde generaal Francisco Franco (1892 - 1975) over Spanje. Hij streefde naar eenheid en verbood het gebruik van talen als het Baskisch en het Catalaans. Het was lastig om er onderwijs in te geven of in te publiceren. Maar niet onmogelijk: in 1969 bracht Ibon Sarasola zijn eerste bundel met Baskische gedichten uit, Poemagintza. Daarin is ook dit muurgedicht opgenomen. Hij was 23 jaar toen de bundel verscheen.

Identiteit

Sarasola zet zich in voor bevordering van de Baskische taal, het Euskara. Wetenschappers beschouwen die als een zogenoemde geïsoleerde taal, wat betekent dat het niet verwant is met andere Europese talen, die vrijwel allemaal een Indo-Europese oorsprong hebben. De Baskische taal is een belangrijk onderdeel van de Baskische identiteit, die zich onder andere uit in een streven naar autonomie of een eigen staat.

Stadsverhalen

Theatermaker Erik Siebel interviewde huiseigenaren over het gedicht op hun muur. Beluister hier het interview met de bewoonster van dit pand: “Ik had nooit gedacht dat ik in een huis zou wonen waar zo’n gedicht op zat…”

Tijdsduur: 4.03 minuten.

Transcriptie

Er staat dan de naam van de schrijver, Ibon Sarasola, en hij is geboren in 1946 en dan staat er zo’n heel mooi streepje. Daar moet dan een getal achter op het moment dat die man overlijdt. Ik vraag me dan wel af: houdt iemand dat wel bij? Of – dat bedenk ik me nu pas – moet ik daar zelf naar gaan kijken en wie komt dat dan schilderen als die man onverhoopt komt te overlijden?

Wij waren op zoek naar een huis op een fietsafstand van 10 minuten van het station (dat was een criterium), en het moest een gezinswoning zijn. Wij woonden in de binnenstad en we wilden wat ruimer wonen, er was ondertussen ook een kind op weg, en toen zijn we hier uitgekomen. We zijn toen eigenlijk al vrij snel, als we het er dan met elkaar over hadden over de telefoon, gaan praten over ‘hét huis op Funda met hét gedicht’, omdat dat wel zo bepalend is voor zo’n huis. En ik vond eigenlijk daarvoor altijd de gedichten al heel leuk, maar ik had eigenlijk nooit gedacht dat ik in een huis zou wonen waar zo’n gedicht op zat. We hebben het er niet op uitgekozen, maar ik vond het wel heel erg leuk.

Wat heel erg handig is, is als je vrienden en kennissen vertelt waar je woont, want dan kan je zeggen dat je woont in het huis met het gedicht. Ik had dat nooit verwacht, maar dat is zo ontzettend handig als je mensen instructies geeft: 'ja, bij het gedicht', 'o, oké’.

Ik vind daarnaast – ik bedoel, ik vind het prachtig – ik vind het ook gewoon mooi om te zien, maar ik vind de tekst ook mooi. De tekst gaat over iemand die komt en weer weggaat en de tekst is erop gezet door de vorige bewoner, die kwam en die ging best wel snel weer weg na anderhalf jaar. Hij had het huis wel gekocht, nieuw, maar was binnen anderhalf jaar vertrokken.
De tegenstelling is heel erg mooi, want ik heb op heel veel plekken gewoond en heb nog nooit ergens zo lang gewoond. Dus ik vind dat ergens wel heel mooi aan de inhoud van het gedicht, want er staat echt 'dat ik langs kwam, om me heen keek en weer verder ging', maar ik ben er nog. En ik reis heel veel voor m'n werk, maar ik kom altijd hier weer terug, dus dat vind ik wel heel erg mooi aan het gedicht. Het is eigenlijk een soort tegengesteld aan hoe ik hier zit.

Dat je eerst denkt 'o, leuk, ik heb een huis met een gedicht en dat is handig voor mensen die langskomen', zeker in het begin, want dan ben je iedereen aan het uitleggen waar je woont. Tot en met dat er mensen voor je huis staan met een fototoestel en dat je op een gegeven moment ook meer gaat nadenken over de tekst en dat je denk: 'jeetje, hoe zit ik hier nou?' En dat zo'n tekst dan opeens ook wel een betekenis krijgt. Dus dat gebeurt er als je in een huis woont met een gedicht.

Het geeft elan aan een stad ook, het maakt het bijzonder. Ik reis veel, maar er komen ook veel mensen vanuit het buitenland hier naartoe die ik ken en die zeggen ook allemaal 'jeetje, wat een mooi project'. Het is natuurlijk ook heel bijzonder, zoveel, deze grootte, en in de wijken buiten het centrum kan het volgens mij nog wel iets meer.

Ik heb een verhaal bij dit gedicht

Heeft dit gedicht een speciale betekenis voor jou? Herinner je nog wanneer je het voor het eerst hoorde bijvoorbeeld? Of ben je het ooit ergens onverwachts tegengekomen? Laat het ons weten op muurgedichten@taalmuseum.nl! We voegen jouw verhaal graag toe aan deze website.

Ibon Sarasola in Leiden

Foto Anoesjka Minnaard

Dit gedicht is sinds 2003 op het Multatuliplein in Leiden te vinden. Het was het 92e muurgedicht dat door Stichting TEGEN-BEELD werd gerealiseerd. Het is uitgekozen door de bewoners, ter verfraaiing van hun woonomgeving. Zij kozen ook voor een roodborstje als signatuur bij het gedicht. Jan-Willem Bruins ontwierp voor dit gedicht een nieuw lettertype. Hij liet de hoofdletter E in het oog springen.

Citaten

De taal is enorm veranderd sinds we in de jaren 1980 begonnen met het maken van het volledige Baskische woordenboek. Er zijn veel nieuwe woorden bijgekomen en velen zijn in onbruik geraakt

Ibon Sarasola, 2012

Het doel van taal is communicatie

Ibon Sarasola, 2017

Spelling is een cultureel hulpmiddel

Ibon Sarasola, 2017

Alle talen zijn ‘verzonnen talen’, het Baskisch is alleen meer recentelijk verzonnen. Bovendien is taal een levend organisme dat iedere dag verandert

Schrijver Harkaitz Cano, 2015

We zijn met weinig, dat klopt, maar we zijn met meer dan bijvoorbeeld IJsland waar ze een geweldig muziek- en literatuurlandschap hebben. Op een bepaalde manier vervormt het feit dat wij geen eigen staat hebben het idee van onze nietigheid in de wereld

Schrijver Harkaitz Cano, 2015

Wist je dat?

• Ibon Sarasola won in 2011 de Euskadi-onderzoeksprijs omdat hij de samenstelling van het Baskische algemene woordenboek (Orotariko Euskal Hiztegia) leidde. Zijn reactie hierop was: 'Ik zie deze prijs als een prijs voor mijn hele generatie die er, bijna vanaf het begin, in geslaagd is om een ​​literaire norm op te bouwen. En duizenden mensen hebben dat gedaan, op school, in de literatuur, in de media …'
   
• In 2014 maakten tienduizenden mensen een menselijke keten van 123 kilometer lang voor meer Baskische autonomie.
   
• In 2017 ontving Sarasola voor zijn werk de Abbadia Award voor bevordering van de Baskische taal. Hij werd unaniem gekozen door de jury. In deze link zie je een filmpje van de uitreiking.
   
• Regisseur Orson Welles heeft in 1955 een documentaire gemaakt over Baskenland: The Land of the Basques. Deze is te bekijken op YouTube.

Bi blueri buruz

Edonork galdetzen badizu
nork idatzi zituen
hitz hauek
esan zaiozu ni izan nintzela
hemendik iragan nintzela
aldamenetara begiratu eta
joan egin nintzela.

About the blues

If anyone should ask you
whoever wrote these words
you tell them
it was me
that I came by
looked around
and moved on.

Translation: Jasmijn van Dongen, based on the Dutch translation

Sobre los blues

Si alguien te preguntara
quién escribió
estas palabras
dile que fui yo
que por aqui pasé
miré hacia los costados
y me fui.

Meer weten?

Dit lemma is geschreven door Anne Wielenga in samenwerking met het Taalmuseum. De vertaling naar het Engels is door Jasmijn van Dongen. Er is gebruik gemaakt van de volgende bronnen:

• Ibargutxi (2012), via Diariovasco.com
• Rain noticias (2017), via Orain.eus
• San Martin, Juan. "Dit is de" Poëzie van Sarasola ", het antwoord op de coaches". Broederschap. 1970/03/15: p. 6
• "Een menselijke keten voor meer Baskische autonomie" in de Volkskrant
• Van Meurs in Schrijvers online (2015), via schrijvenonline.org
• eitb.eus over Ibon Sarasola