Geopend blad

Van hoger dan het venster valt het zachte licht
Een hand wordt aarz'lend uitgestoken
en ogen naar beneên gericht
Iemand loopt voorbij

Tussen twee muren, hoog tot aan de schouders
en hoofden die er zachtjes praten,
weet men niet wat er is geschied
Maar in de morgen ziet men nog de hand
met gouden lichtstraal en een druppel water
of een ring

Vertaling: Mirjam H. Teunissen; uit: Pierre Reverdy, Ouvres Complètes, Uitgeverij Flammario

Beluister dit gedicht in het Frans.
Stem: Céline Zaepffel

Ontdek dit gedicht in een minuut

Pierre Reverdy is wellicht niet de eerste naam die in ons opkomt als we aan de Franse poëzie denken. Toch zodra we beginnen over zijn leven en oeuvre te lezen, zien we dat hij een enorme invloed heeft gehad—niet alleen op zijn tijdgenoten én in Frankrijk, maar ook vandaag nog steeds en ver buiten de grenzen van zijn geboorteland. Des te meer zijn we trots in Leiden dat we één van zijn gedichten op de façade van een gebouw als straatpoëzie kunnen bewonderen. In al zijn gedichten tracht Reverdy 'de sublieme eenvoud van de werkelijkheid' uit te drukken. Het gedicht "Feuille ouverte" is bij uitstek een inspirerend voorbeeld daarvan.

Meer weten? Je kunt op deze website het gedicht beluisteren, je verdiepen in de totstandkoming en de maker en ontdekken wat Leidenaren ervan vinden.

Pierre Reverdy

Narbonne 1889 - Solesmes 1960

Volgens Reverdy zijn biografische gegevens over een artiest niet van belang als het om zijn oeuvre gaat. Het individuele, persoonlijke, moet plaats maken voor het universele, wil de dichter de lezer raken. Toch zijn we een beetje benieuwd naar de mens achter de artiest.

Jeugd

Pierre Reverdy werd twee dagen na zijn geboorte ingeschreven in het gemeentelijke register, als 'zoon van een onbekende vader en moeder'. Zijn ouders hadden een verhouding, er speelde nog een andere relatie. Zes jaar later trouwden ze alsnog en werd Reverdy erkend door zijn vader, zijn moeder deed dat pas toen hij 21 was. Een jaar eerder was hij van Narbonne naar Parijs vertrokken, waar hij zestien jaar zou blijven. In 1926 bekeerde hij zich tot katholicisme en vertrok naar Solesmes, op het Franse platteland. Daar zou hij tot aan zijn dood zou blijven.

Werk

De bloeitijd van zijn artistieke leven had hij in Parijs. Hier leerde hij andere kunstenaars kennen en ontmoette hij Coco Chanel, met wie hij de rest van zijn leven in contact bleef. Reverdy inspireerde ook anderen: André Breton, auteur van het Manifeste du surréalisme, beschouwde Reverdy als voorganger en dichter Philippe Soupault zag Reverdy als de grootste dichter van zijn tijd. Ook beeldende kunstenaars waren gecharmeerd door Reverdy's poëzie. Hij werkte onder andere samen met Picasso, Matisse, Braque en Gris. Naast kunstboeken, gedichten en een aantal romans, heeft Reverdy meerdere theoretische werken geschreven over poëzie en het verband tussen poëzie en beeldende kunst.

Waar gaat dit gedicht over?

Qua vorm weerspiegelt dit gedicht de invloed die het kubisme op Reverdy had. De vorm van de verzen is namelijk afgestemd op de inhoud van het gedicht. De openingszin is, typisch voor Reverdy, eenvoudig en toch majestueus: 'Van hoger dan het venster valt het zachte licht'. Vervolgens springt de tekst in: 'een hand wordt aarzelend uitgestoken en ogen naar beneden gericht'. Het is alsof de beweging in de tekst de ruimte wil laten voor het licht dat van boven komt. En, dan komt het: 'iemand loopt voorbij'. Deze kortste alinea staat in het midden van het gedicht, tussen twee grotere gehelen en suggereert de passage—wellicht tussen de toeschouwer en de voorbijgangers, tussen het hogere en het aardse?

Daar beneden zien we 'hoofden die er zachtjes praten' maar we weten niet waarover: 'weet men niet wat er is geschied'. Het blijft geheim! Weten we toch nooit wat er zich werkelijk afspeelt voorbij de begrenzing van de woorden? En dan komt het laatste vers: 'maar in de morgen ziet men nog de hand / met gouden lichtstraal en een druppel water of een ring'. Misschien maakt het niet uit dat we niet alle antwoorden weten—de schoonheid, de hoop en het verlangen om te blijven proberen tot het geheim door te dringen zijn er nog steeds: 'in de morgen', als symbool van een nieuw begin (?); 'de hand' die naar de andere reikt (?); 'lichtstraal' en 'water', als bronnen van het leven (?); 'ring' die wellicht naar een verbintenis verwijst—tussen twee mensen, tussen het aardse en het onzichtbare...?

Veel interpretaties zijn mogelijk en dat is het bijzondere van Reverdy: hij geeft eenieder de vrijheid om het gedicht als het ware af te maken. Zo creëert de dichter een intieme sfeer die de voorwaarde is voor wat Reverdy een 'emotionele schok' noemt. Deze is echter absoluut vrij van persoonlijke emoties: ze maken plaats voor het universele dat de dichter en de lezer als gezamenlijk goed delen. In deze ontmoeting tussen de dichter en de lezer wordt de 'sublieme eenvoud van de werkelijkheid' geopenbaard.

Ontstaan van het gedicht

Reverdy schreef Feuille ouverte in 1915, als jonge twintiger. Het was in veel opzichten een uitdagende tijd: Frankrijk was verwikkeld in de Eerste Wereldoorlog en als beginnende artiest was hij op zoek naar zijn eigen klank. Reverdy woonde in Parijs, in het beroemde ateliercomplex Bateau-Lavoir in Montmartre, dat een ontmoetingsplek was voor bekende kunstenaars als Henri Matisse, Pablo Picasso, Georges Braque, Juan Gris, André Breton, Guillaume Apollinaire en Louis Aragon. Zij wisselden ideeën uit over kubisme, surrealisme en dadaïsme.

Pierre Reverdy was een discrete, zachte persoonlijkheid en raakte bevriend met veel andere kunstenaars. Hij gebruikte soms surrealistische en kubistische elementen in zijn poëzie, maar bleef toch vooral een eenling met een eigen stijl. De essentie van zijn poëzie was 'de sublieme eenvoud van de werkelijkheid'. Feuille ouverte is daarvan een prachtig voorbeeld: kort en krachtig, nodigt het ons uit om deze sublieme eenvoud van het moment te beleven en bewonderen. Hij nam het op zijn bundel Le cadran quadrillé (1915).

Ik heb een verhaal bij dit gedicht

Heeft dit gedicht een speciale betekenis voor jou? Herinner je nog wanneer je het voor het eerst hoorde bijvoorbeeld? Of ben je het ooit ergens onverwachts tegengekomen? Laat het ons weten op muurgedichten@taalmuseum.nl! We voegen jouw verhaal graag toe aan deze website.

Pierre Reverdy in Leiden

Foto Inge Harsten

Dit muurgedicht is sinds 1994 te vinden op gebouw ‘De Volharding’, Haven 3A in Leiden. Het was het 20e muurgedicht dat door Stichting TEGEN-BEELD is gerealiseerd. In 2007 is het gerestaureerd. Het gedicht werd voorgesteld door een vrouw die tegenover dit pand woonde. Zij was een grote liefhebber van de poëzie van Pierre Reverdy en Feuille ouverte is haar lievelingsgedicht. Zij vond het zo mooi dat zij het heel graag elke dag vanuit haar huis opnieuw wilde ervaren.

De volharding

De Volharding was vroeger een scheepvaartbedrijf en tevens het vertrekpunt voor boten die van Leiden naar Amsterdam vaarden, in de tijd dat er nog geen treinen waren. De geschikte plek dus voor dit gedicht, dat ons immers ook naar nieuwe— innerlijke—bestemmingen laat varen. Op deze reis, moeten we ook volharden. De beloning daarvoor is mooi: samen met de dichter, verlangend naar het onbekende, krijgen we een mogelijkheid om de 'simpele en sublieme werkelijkheid' te proeven.

Pierre Reverdy en Narbonne

Pierre Reverdy groeide op in Narbonne. Als eerbetoon bracht Stichting TEGEN-BEELD in februari 2006 het gedicht Les murs de la ville aan op een muur van het conservatorium van Narbonne. Ook van de dichter Trenet, tevens afkomstig uit Narbonne, werd een muurgedicht gerealiseerd in de havenstad.

Citaten

Reverdy’s poëzie zijn de combinatie van een intense innerlijkheid en een overvloed aan sensuele data. De dichter lijkt verdampt te zijn in een spookland dat hij zelf gecreëerd heeft, alsof Reverdy de ruimte van het gedicht leeggemaakt heeft om er de lezer plaats te laten nemen

Uitgever Paul Auster

J'ai tellement besoin de temps pour ne rien faire, qu'il ne m'en reste plus assez pour travailler.
Ik heb zoveel behoefte aan tijd om niets te doen dat er geen meer rest om te werken.