Zonder titel (1990)
Bernlef
De verbeelding krijgt vleugels, in woord en beeld.
Lees dit gedicht in het Nederlands
Tule, riet, papier, taf,
gaas, bombazijn, maar
Leonardo's vleugels vlogen niet
Engelen bestaan in gedichten
of op schilderijen waar zij
roerloos in beweging zijn.
Hij maakte de mens open
hij maakte de vogel open
vergeleek en zag dat het niet kon.
En toch; tule, riet, papier, taf,
gaas, bombazijn dat door zijn vingers glijdt
zijn vingers die een schaduw
laten vliegen op de muur.
Beluister dit gedicht in het Nederlands
Stem: Lex van Iterson
Ontdek dit gedicht in een minuut
Leonardo da Vinci had een droom: vliegen. Jarenlang schetste hij vleugels en vliegmachines. Maar wat hij ook probeerde, zijn vleugels werkten niet. Bernlef stelt zich voor hoe Da Vinci in zijn atelier staat, en door anatomisch onderzoek ontdekt dat het eigenlijk onmogelijk is. Maar de droom opgeven wil hij niet: dan vliegt hij wel in zijn fantasie.
Meer weten? Je kunt op deze website het gedicht beluisteren, je verdiepen in de totstandkoming en de maker en ontdekken wat Leidenaren ervan vinden.
Bernlef
Sint Pancras 1937 - Amsterdam 2012
Bernlef is het pseudoniem van Hendrik Jan Marsman. Eind jaren 1950 debuteerde hij met het verhaal Mijn zusje Olga. Omdat recensenten hem vergeleken met zijn naamgenoot, de bekende Nederlandse schrijver en dichter Hendrik Marsman, ging hij op zoek naar een pseudoniem. Hij ontleende het aan de middeleeuwse Friese bard Bernlef.
Werk
Bernlef was een veelzijdig auteur. Hij schreef romans, verhalen, gedichten, toneelstukken en essays over onder andere jazz, literatuur, schilderkunst en fotografie. Ook vertaalde hij buitenlandse dichters, onder andere uit Amerika en Zweden. Hij was een van de oprichters van het tijdschrift Barbarber, dat ernaar streefde het alledaagse de poëzie binnen te halen. Ook was hij betrokken bij het tijdschrift Raster en schreef hij voor De Groene Amsterdammer, De Gids en de Haagse Post. Belangrijke thema’s in het werk van Bernlef is zijn het geheugen en het brein. Zijn bekendste roman, Hersenschimmen, gaat over dementie.
Leven
Zijn jeugd bracht hij door in Amsterdam-West. Toen hij 12 was verhuisde het gezin naar Haarlem, waar hij ook de middelbare school deed. In 1954 keerde hij terug naar de hoofdstad, waar hij de handelsschool deed en meerdere baantjes had. Vanaf 1965 richtte hij zich geheel op het schrijven. Met succes: Bernlef ontving meerdere prijzen voor zijn romans en poëzie. Hij overleed in 2012 na een kort ziekbed.
Waar gaat dit gedicht over?
Leonardo da Vinci
De ‘Leonardo’ die in dit gedicht wordt genoemd is Leonardo da Vinci, een Italiaanse kunstenaar uit de Renaissance. Da Vinci was kunstenaar en wetenschapper. Hij was gefascineerd door de vraag hoe de mens zou kunnen vliegen, en deed veel onderzoek naar vogels, vleugels en veren. Da Vinci onderzocht en ontleedde mensen en dieren om te weten hoe ze anatomisch in elkaar zaten, en maakte vleugels waarmee de mens zou kunnen vliegen. Bernlef stelt zich de materialen voor waarmee hij aan de slag ging: tule, riet, taf, papier bombazijn.
Werkelijkheid versus fantasie
Door zijn onderzoek ontdekte Leonardo dat vogels ongeveer de helft van al hun spieren gebruiken om te kunnen vliegen. Dat zou bij een mens nooit lukken. Zijn vleugels vlogen dan ook niet. Maar daarmee was de droom niet ineens verdwenen. Bernlef stelt zich voor hoe Da Vinci in zijn atelier staat, met zijn vleugels in zijn hand, en 'vingers die een schaduw laten vliegen op de muur.' Ofwel, hoewel hij wist dat het niet kon, bleef hij erover fantaseren.
Engelen bestaan op schilderijen
Leonardo da Vinci schilderde ook schilderijen. Op zijn werk de Annunciatie uit ca. 1475 is de aartsengel Gabriël te zien, die de maagd Maria vertelt dat ze zwanger is. Er wordt gezegd dat aan de vleugels van de engel te zien is dat Leonardo kennis had van de anatomie van vogels.
Ontstaan van dit gedicht
Dit gedicht komt uit de bundel De noodzakelijke engel (1990). Een engel is, bijvoorbeeld in de bijbel, een bode, iemand die iets doorgeeft of een bijzondere verbinding tot stand brengt. De engelen in deze dichtbundel zijn vooral kunstenaars. Bernlef, een groot liefhebber van jazzmuziek, nam hierin bijvoorbeeld gedichten op over de saxofonisten Steve Lacy en Warne Marsh en de trompettist Chet Baker. Het gedicht dat nu als muurgedicht in Leiden te vinden is, gaat over een andere bijzondere kunstenaar die hij bewonderde: Leonardo da Vinci.
Ik heb een verhaal bij dit gedicht
Heeft dit gedicht een speciale betekenis voor jou? Herinner je nog wanneer je het voor het eerst hoorde bijvoorbeeld? Of ben je het ooit ergens onverwachts tegengekomen? Laat het ons weten op muurgedichten@taalmuseum.nl! We voegen jouw verhaal graag toe aan deze website.
Bernlef in Leiden
Foto Anoesjka Minnaard
Dit gedicht is in november 1996 gerealiseerd op twee muren van de Lucas van Leyden basisschool, Sint Ursulasteeg 28 en Caeciliastraat. Het was het 46e muurgedicht dat Stichting TEGEN-BEELD in Leiden realiseerde. Het gedicht is aangedragen door de moeder van een leerling. Bij het gedicht zijn vertalingen aangebracht: die zijn voor een deel vervaardigd door ouders van leerlingen die in 1997 op de school Lucas van Leyden zaten.
Vormgeving
Dit muurgedicht bestaat uit twee gedeeltes. Ze zijn ieder voorzien van een vleugel. Die vleugels zijn gebaseerd op de tekeningen die Da Vinci zelf maakte, zoals deze uit 1488.
Citaten
Zonder kunst is het leven een zinloze toestand. Een toestand met een begin en een eind, zonder duidelijke lijn.
Bernlef
Wist je dat?
- Bernlef publiceerde lang onder de naam J. Bernlef. Hij werd in het dagelijks leven Henk genoemd en de J zorgde voor verwarring: ,,Dan werd ik ineens Jan genoemd of in België zeiden ze Jacques.'' Vanaf 2002 gebruikte hij dan ook alleen nog de naam Bernlef, zonder J.
- Van Hendrik Marsman, zijn naamgenoot die in je jaren 1930 furore maakte, is ook een muurgedicht in Leiden te vinden: het gedicht Val aan de Zoeterwoudse Singel. Beide Marsmannen waren overigens geen (directe) familie van elkaar.
